در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟

پس از صفویه و عمدتا پس از مشروطه تا انقلاب ۵۷ جریانات و گروه های فکری-سیاسی فراوانی سر برآوردند. بسیاری از آنها مانند جبهه ملی، نهضت آزادی، حزب توده، انجمن حجتیه، حسینیه ارشاد و ... از موثرترین این جریانات بودند. اکثر این گروه ها و جریانات پس از تحولاتی که منجر به انقلاب اسلامی شدند به احزاب و گروه های سیاسی بدل شدند و یا اندیشه آنها توسط یک یا چند جریان سیاسی جذب شد. گروه هایی همچون نهضت آزادی، انجمن حجتیه، سازمان مجاهدین انقلاب، سازمان مجاهدین خلق، گروه فرقان، حزب جمهوری اسلامی (پیش از انحلال)، جامعه روحانیت، مجمع روحانیون، موتلفه، دفتر تحکیم وحدت، حزب کارگزارن اسلامی، و غیره از این جمله اند.

برخی از این گروه ها کم کم به اقتضای نوع فعالیتشان (مانند انجمن حجتیه) از فضاهای اجتماعی سیاسی فاصله گرفتند و برخی دیگر نیز در منازعات سیاسی تغییر چهره دادند و احزاب جدیدی را سامان دادند. حزب کاگزاران، اصلاح طلبان و اصول گرایان نام هایی برای این تقسیم بندی های جریان های سیاسی بودند. اخیرا نیز انحلال جریانات سیاسی پیشین و سربرآوردن اسامی جدیدی همچون اعتدال و عدالت طلبی و ... را شاهد هستیم که حاکی از اختلال و تغییرات در بنیاد فکری احزاب پیشین است.

برای تحلیل احزاب و جریانات سیاسی پس از انقلاب می توان بر منازعات سیاسی، اقتصادی و امینتی تمرکز کرد و با تحلیل عملکرد این جریانات، تحلیلی از تقسیم بندی سیاسی و جریانات فعال بدست آورد. اما به گونه دیگری هم می توان به تحلیل جریان های سیاسی فکر کرد. تحلیل بر پایه افکار و نظریات سیاسی معمولا به شکل بنیادین تری امکان شناخت و پیشبینی عملکرد جریانات را فراهم می کند و ائتلاف ها و اختلاف ها را با معنی می گرداند.

مفاهیمی همچون حکومت دینی، حقوق بشر، بازار و اقتصاد آزاد، تعاملات جهانی، مقاومت اقتصادی و فرهنگی، لیبرالیسم، طالبانیسم و .... مفاهیمی هستند که همواره توسط گروه های مختلف برای توصیف نظری هم استفاده شده است. این مفاهیم اگرچه در اغلب اوقات به شکل غیرعلمی ای استفاده می گردند اما ابزارهای خوبی برای پی بردن به بنیاد جریانات سیاسی هستند.

در این درس-گفتگو تلاش خواهد شد دو خوانش عمیقا متفاوت از جریانات سیاسی بر مبنای تفاوت در نگاه به مقوله حکومت دینی و حقوق بشر و نقش مردم را برررسی نموده و تقابل آنها را شاهد باشیم.